27 Ιαν 2009

ΞΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ


Από την αναδρομική έκθεση του Γιάννη Κουνέλλη 
στα αμπάρια του φορτηγού πλοίου ΙΟΝΙΟΝ
Πειραιάς 1994 (φωτό Μ. Μπαμπούσης)

Όλα ήταν μαζί μέχρι που ήρθε ο νους και τα χώρισε
...........................................................Αναξαγόρας

“ Η τέχνη αντιπροσωπεύει την προαίσθηση και τη χαρούμενη ελπίδα, πως κάποια μέρα θα συντριβεί ο αφορισμός της εξατομίκευσης και θα ξαναποκατασταθεί η ενότητα.”
...............................................................Nietzsche

Δύσκολα καταλαβαίνει κανείς τον Κουνέλη από φωτογραφίες, χωρίς να μπει σε μια ολοκληρωμένη εγκατάστασή του. Μένει σκεπτικός στο κατά πόσο αυτό που βλέπει είναι τέχνη ή εργοτάξιο ή αποθήκη. Θα κάνω μια προσπάθεια να μεταφέρω αυτό που έχω βιώσει στις δύο αναδρομικές που έχω επισκεφθεί, χωρίς αυτό να αποτελεί ανάλυση του έργου του.
Επισκέφθηκα για πρώτη φορά την τεράστια έκθεση (4000τμ) του Κουνέλη στο Άμστερνταμ έχοντας στο κεφάλι μου μια αόριστη εικόνα (από φωτογραφικό υλικό) της έκθεσής του στη Ρώμη, όπου είχε αφήσει κάμποσα άλογα σταβλισμένα για μερικές μέρες στην γκαλερί. Τίποτα όμως δεν προμήνυε τη διέγερση των αισθήσεων που θα με κυρίευε εισχωρώντας στον κόσμο του.
Ας αναφερθώ σε αυτό που ακόμα και τώρα, ζει μέσα μου, μετά από τόσα χρόνια. Βρέθηκα, στο μέσο περίπου της έκθεσης, σε μια ψηλοτάβανη αίθουσα περίπου 80τμ όπου υπήρχαν εκατοντάδες μεγάλα κιούπια (λαήνια) διαφορετικών προελεύσεων και σχημάτων στο κέντρο. Δεν είχαν καθαριστεί με αποτέλεσμα να αναδίδουν μυρωδιές από τα αποσυντεθειμένα υπολείμματα των αγαθών, που κάποτε είχαν αποθηκευτεί μέσα τους. Κυρίαρχη μυρωδιά ήταν αυτή της μούργας που αφήνει το λάδι αλλά από κάτω υπέβοσκαν και άλλες μυρωδιές όπως της μούχλας, του χώματος κ.τ.λ. Οι τοίχοι άσπροι καλοβαμμένοι, ξύλινο καλογυαλισμένο πάτωμα. Όλα παρέπεμπαν σε μοντέρνο μουσείο (που άλλωστε και ήταν) μα η μυρωδιά, σε γύριζε πίσω σε αρχαϊκές εποχές, σε μέρη βουκολικά, δημιουργώντας μια ναυτία εννοιολογικών συνειρμών. Κυριεύτηκα από μια ιδέα που ξύπνησε εκεί: να ψάξω τις καταγωγικές μου μνήμες, τις πρωτογενείς μυρωδιές, να γυρίσω με τη βοήθειά τους πίσω στα παιδικά χρόνια να πιάσω το νήμα από κει. Τι ξέχασα από τις υποσχέσεις που έδωσα στο παιδί εαυτό μου, πως με στοίχειωνε αυτό ακόμα; Αποσβολωμένος ρούφαγα αχόρταγα τη μυρωδιά και αφουγκραζόμουν. Σχεδόν είχα πιστέψει ότι σε λίγο θα ξεχύνονταν εικόνες που θα μου επέτρεπαν να μπω μέσα τους... Βγαίνοντας από την έκθεση δεν ήμουν πια ο ίδιος.

Χρόνια μετά επισκέφθηκα μια αναδρομική έκθεση-εγκατάσταση του Κουνέλη στο φορτηγό πλοίο ΙΟΝΙΟΝ στον Πειραιά. Μπαίνοντας μέσα στην κοιλιά του πλοίου, που στην ουσία ήταν τα αμπάρια του, με κυρίευσε η ίδια αίσθηση. Αφορμή ήταν πάλι η μυρωδιά, απομεινάρι του αποθηκευμένου σταριού που μετέφερε το πλοίο, ανακατεμένη από μυρωδιές υγρασίας σκουριάς κ.τ.λ. Τα έργα μπερδεύονταν με την υποδομή του πλοίου, σκόπιμα, υποβολιμαία, παρακινούσαν το θεατή να κρίνει πιο είναι τέχνη και πιο όχι, αποστασιοποιόντας τον, κάνοντάς τον συνένοχο και συν δημιουργό.

Σε μια πλευρά ήταν στημένο και το έργο της φωτογραφίας. Θα καταλάβατε από τη δεύτερη φωτογραφία ότι το έργο δεν το όριζε η μορφή του, άλλωστε φαίνεται η κατασκευή του από τους εργάτες (που δεν είναι καλλιτέχνες) και όχι από τον Κουνέλη. (Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι έγινε κάτω από τις οδηγίες του καλλιτέχνη, αλλά φαντάζεστε τι αποτέλεσμα θα είχε εάν γινόταν το ίδιο στην περίπτωση του Πικάσο ας πούμε;) Βασική ιδέα του έργου είναι η ανοίκεια αλλά και συνάμα καταγωγική συνεύρεση. Το κάρβουνο που λιώνει το σίδερο, μαζί με μια βιομηχανική κατασκευή από σίδερο. Η απαρχή της εξέλιξης του πολιτισμού μας, μαζί με ένα σύγχρονο τεχνούργημα. Αυτό που γνωρίζουμε οπτικά όλοι (τη λαμαρίνα) μαζί με την ξεχασμένη (μα βαθιά χαραγμένη) εικόνα του κάρβουνου ως πηγή θερμότητας, άρα ζωής.
Αυτό που αναδύεται είναι το σπάσιμο της συνέχειας. Αντιμετωπίζεις με οδύνη, την κατατεμαχισμένη αντίληψή σου. Τι σου λείπει και πόσος σημαντικός ήταν ή είναι για σένα ο χαμένος κρίκος; Παράλληλα νιώθεις μια έλξη για το ακατέργαστο κάρβουνο, όχι για να το αποκτήσεις, να το ξαναχρησιμοποιήσεις, αλλά γιατί σε «γειώνει» με κάτι που το έχεις ανάγκη: με τις ρίζες. Κοιτάς τους επισκέπτες ερευνητικά, δεν σου μοιάζουν πια ξένοι, φαίνεται στα μάτια τους η συνενοχή. Κρύψαμε όλοι την καταγωγή μας, αποκοπήκαμε από τις ρίζες μας, νομίζοντας ότι ο πόνος της ζωής θα απαλυνόταν, ο θάνατος δεν θα συνδεόταν πια με μας, τα τυχάρπαστα πλάσματα, δεν θα μας έβρισκε. Ο Κουνέλης με τα φτωχά του υλικά, μας υπενθυμίζει, βιωματικά που ανήκουμε, την θαλπωρή της ενότητας. Ερμηνεύει τους εφιάλτες μας και μας καλεί (μας εξωθεί) να αλλάξουμε οπτική γωνία. Δεν μας υποδεικνύει όμως μια νέα θέση, προκαλεί ορμέμφυτα αισθήματα για να μας καθοδηγήσουν. Καταργεί τον παθητικό θεατή αφαιρώντας την απόσταση. Ξανακατασκευάζει την ενότητα που έχει χαθεί.

Ο Κουνέλης δηλώνει Ιταλός και ζωγράφος. Τύποις, μήτε το ένα είναι, μήτε το άλλο. Ορμώμενος εκ Καστοριάς ξενιτεύτηκε στα 18 του για να σπουδάσει ζωγραφική στην Ιταλία. Αυτό που δηλώνει είναι η αλήθεια του πολιτισμού μας: ο τόπος που του έδωσε νόημα είναι η πατρίδα και τέχνη του «σαρκαστικά» η ζωγραφική, υποδηλώνοντας έτσι ότι όποιος βάζει όρια, θα κάνει αυτό που έχει ήδη γίνει.

5 σχόλια:

  1. Συγκλονιστική η περιγραφή...ζωντανεύει το έργο.
    Εκείνο που μου έχει μείνει από τον Κουνέλη (δεν είχα την ευκαιρία να δω κάποιο έργο του από κοντά) είναι η απλότητα, μεστότητα, σαφήνεια και ειλικρίνεια των λόγων του, σε μια συνέντευξη.
    Το ίδιο που ένοιωσα σε μιά αντίστοιχη συνέντευξη του Τσόκλη.

    Δεν θυμάμαι άλλες περιπτώσεις καλλιτεχνών, με τέτοια απλότητα και φυσικότητα στην εκφορά του λόγου τους (δυστυχώς).

    Καλό ΣΚ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. @Fegia Έχεις δίκιο, θα παρατήρησες επιπλέον ότι η προφορά του δεν έχει εξιταλιστεί, όπως μερικοί μερικοί που φεύγουν για λίγα χρόνια και γυρίζουν με αξάν.Δυστυχώς δεν έχω ακούσει και εγώ άλλους καλιτέχνες με ευθύτητα λόγου. Βέβαια για να μην είμαστε άδικοι, δεν μπορούν όλοι να αντιμετωπίσουν το φακό επιτυχώς και αυτό δεν είναι μειονέκτημα απαραιτήτως. Καλο ΣΚ και σε σένα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Καλησπέρα... θα συμφωνήσω με τον Φέγκια, η περιγραφή σου είναι συγκλονιστική, είχα την αίσθηση πως ήμουνα εκεί...
    Με παρέσυρες απίστευτα στις μυρωδιές και τις μνήμες!
    Θεωρώ τον Κουνέλη πολύ ιδιαίτερο και δυστυχώς για μένα, δεν είχα μέχρι σήμερα την τύχη να "βιώσω" τη δουλειά του...
    Σ΄ευχαριστώ πολύ για την εμπειρία που μοιράστηκες μαζί μας...
    Να έχεις ένα όμορφο ΣΚ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. @Mariela Διαπιστώνω ότι οι περισότεροι συμπολίτες μας, δεν έχουν ανάγκη την τέχνη, γιατί δεν την έχουν πλησίασαν καν. Φυσικά χωρίς παραστάσεις και το πλησίασμα δεν αρκεί. Πρέπει να υπάρχει μια μίνιμουμ αποδοχή, για να εισχωρήσεις στον κόσμο της τέχνης. Αυτό προσπαθώ να κάνω σε αυτό το μπλογκ. Χαίρομαι που σε έβαλα στο θέμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. me emena to kobw xlwmo gia na mpw sto thema
    se ayto to post
    eimai alou, alla kserw oti kapoia stigmi
    tha me petixeis

    kalo vrady

    ΑπάντησηΔιαγραφή