27 Φεβ 2009

Αυτονόητο η ζητούμενο?

Diagonal of personal ecstasy        Ben Schumacher (2009) 
http://the-steelers-blog.blogspot.com/

Ψάχνοντας στο Internet, έπεσα τυχαία, πάνω σε αυτήν την εικόνα. Η πρώτη μου αντίδραση, ήταν θετική. Έψαξα τον καλλιτέχνη και περιεργάσθηκα τη δουλειά του. Ήμουν έτοιμος να κάνω κλικ σε άλλο παράθυρο, ενώ την ίδια στιγμή εκκολάπτονταν μια σκέψη μέσα μου. Τι με τράβηξε και στη συνέχεια, τι με έσπρωξε να αποσυρθώ, με κάποιο μορφασμό που εννοούσε : καλά τώρα... Μια δεύτερη σκέψη με έκανε να κρατήσω την εικόνα. Γιατί άραγε?

Ας πάρω τα πράγματα από την αρχή. Προβληματίζομαι με την εννοιολογική (conceptual art ) τέχνη εδώ και καιρό. Δεν μπορώ να αποφασίσω εάν είναι μια τάση της τέχνης η μια στάση των τεχνοκριτικών, που επιτέλους τους προϋποθέτει, και εξ αυτού την προοθούν. Τι εννοώ? Χμμ δύσκολα να το αναλύσω αλλά αξίζει μια προσπάθεια.

Η τηλεόραση ως μέσον μαζικής επικοινωνίας συμπαρασύρει μια σειρά από τέχνες, οι οποίες λόγω αυτής, προσαρμόζουν τους στόχους τους, έτσι ώστε, να εξυπηρετούν αυτό καθαυτό το μέσο. Το ίδιο, αλλά με βασικές διαφοροποιήσεις, που θα αναφερθώ πιο κάτω, συμβαίνει και στο ίντερνετ. Μέχρι εδώ δεν βρίσκω τίποτα καινούργιο, η μάλλον συμβαίνει, ότι συνέβαινε, απέναντι σε κάθε νέο επίτευγμα της τεχνολογίας, προς το οποίο η τέχνη αντιδρούσε προσαρμοζόμενη στις νέες συνθήκες, για να βρει το δρόμο της προς τον θεατή-ακροατή και να αποκαταστήσει την σχέση τους που τους είναι τόσο ζωτική. Οι δύο όμως μορφές επικοινωνίας που προανέφερα, δεν είναι απλά δύο τεχνολογικά επιτεύγματα, αλλά στην ουσία αποδομούν ότι ξέραμε με αυτήν. Η τηλεόραση φέρνει στο σαλόνι μας (η κατασκευάζει μια εικόνα για) ότι, οι πολύ ψαγμένοι και βρισκόμενοι σε κατάλληλες θέσεις ήταν σε θέση να προσεγγίσουν, σε χρόνο και ποσότητα που κανείς στο παρελθόν δεν μπορούσε να διανοηθεί. Το ίντερνετ διασυνδέει διαδραστικά ένα πλήθος ατόμων, που θα ήταν και ακόμα συνεχίζει να είναι, αδιανόητο να συναντηθούν σε όλη τους τη ζωή. Αυτή καθαυτή η συνθήκη εγείρει ένα δισταγμό ως προς το τι είναι, αυτό που μέχρι τώρα ξέραμε πως είναι. Διαρρηγνύοντας τους παλαιούς κώδικες επικοινωνίας, πολλοί από μας δυσκολευόμαστε να καθορίσουμε το μέχρι χτες αυτονόητο.

Βλέποντας λοιπόν την πιο πάνω εικόνα αισθάνθηκα να αντιπαλεύουν μέσα μου το αυτονόητο με το επανανοήσιμο. Είναι γνωστό ότι η ψηφιακή εποχή αναβιβάζει τα εικονικά βιώματα σαν πραγματώσεις της καθημερινότητάς μας, αλλά πόσο αυτό συμμετέχει η μάλλον πόσο αλλοιώνει την αντίληψή μας περί της έννοιας της «πραγματικής» πραγματικότητας?

Τα όνειρα με το φωτισμό του Φρόιντ είχαν πυροδοτήσει το σουρεαλισμό, που και αυτός με την σειρά του μας φώτισε μια άλλη πραγματικότητα που τα συμπεριλάμβανε. Αυτή η Σουρεαλιστική θεώρηση δεν ήταν για την εποχή της αυτονόητη. Ακόμα και σήμερα χαρακτηρίζουμε το παράλογο, που όμως παίρνει μορφή, σουρεαλιστικό, ενώ αποδεχόμαστε τη γλώσσα των ονείρων, σαν κάτι που έχει νόημα (αλληγορικό, αλλά πάντως νόημα, επιπροσθέτως δε ούτε και άγνωστο αφού όλα σχεδόν τα θρησκευτικά κείμενα ήταν αλληγορικά), δηλώνει δηλ. λογικούς συσχετισμούς που απλά πρέπει να ξέρουμε τους κώδικές τους για να τους κατανοήσομε. Φυσικά η ψυχολογία δεν είναι τεχνολογικό επίτευγμα αλλά επιστημονικός κλάδος που άλλαξε την θεώρησή μας για την πραγματικότητα. Τότε όπως και τώρα ξαναδιαπραγματεύτηκαν τα αυτονόητα.

Εικόνες μιας άλλης εποχής (από το οικογενειακό άλμπουμ στις αρχές του εικοστού αιώνα) που με είχαν προβληματίσει, χωρίς να έχω καταλήξει κάπου, τώρα νομίζω ότι εικονογραφούν την αποδόμηση της αντίληψης μας για την πραγματικότητα. Τις παραθέτω.

Σήμερα που η φωτογραφία κυριαρχεί κανείς δεν βγάζει τέτοιες φωτογραφίες και σίγουρα δεν της τοποθετεί σε άλμπουμ. Τι άλλαξε από τότε? Ο θάνατος σίγουρα όχι. Η αντίληψη όμως γι’ αυτόν ναι. Πως πρέπει σήμερα να τον διαπραγματευτεί η τέχνη? Μια ιδέα ίσως μας δίνει ο καρχαρίας του Ντέιμιεν Χερστ, που ο δημιουργός του, είχε ονομάσει «Η φυσική αδυναμία του θανάτου στο μυαλό κάθε ζωντανού οργανισμού»(1992).

Υποτίθεται ότι περνώντας μέσα από αυτό το διχοτομημένο (με τη δυνατότητα που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία) κύτος αντιμετωπίζεις το θάνατο σε πραγματικές διαστάσεις και αυτό σε αλλάζει η κάπως έτσι. Σε αυτό το έργο ο δημιουργός του διαπραγματεύεται δύο θέματα: το θάνατο και την πρόκληση. Δεν ξέρω τι υπερισχύει πάντως ο Χερστ είναι πλέον διάσημος και ο θάνατος επιμένει να είναι απρόσιτος.

Στις «οικογενιακές» φωτογραφίες δεν είναι γνωστός ο δημιουργός (η οι δημιουργοί) τους αλλά χρησιμοποίηται η τεχνολογία για να... «απαθανατίσει» ένα καταληκτικό γεγονός προκειμένου να? Μου φαντάζουν απρόσιτα τα κίνητρα. Σε απόσταση μερικών δεκαετιών δεν μπορώ να κατανοήσω τι έσπρωξε αυτούς τους ανθρώπους να "κρατήσουν" το τέλος.

Όπως και να έχουν τα πράγματα πιστεύω ότι η τεχνολογία αλλάζει τους τρόπους επικοινωνίας και έκφρασης, μαζί με εμάς τους ίδιους. Φυσικά οι κωδικοποιήσεις και ο σκληρός πυρήνας του κατανοείν, δεν αλλάζουν από τη μια στιγμή στην άλλη και εδώ υποτίθεται παίρνει την σκυτάλη η τέχνη για να μας εισαγάγει στην νέα πραγματικότητα. Επειδή αυτή η νέα πραγματικότητα αλλάζει με εξωφρενικούς ρυθμούς, αυτοί που την κατανοούν, είναι όλο και μικρότερης ηλικίας, αφού την ενσωματώνουν αυθεντικά, μιας και μόνο αυτή γνωρίζουν. Πιστεύω ότι αυτού του είδους οι πρωτοπόροι θα χάνουν γρήγορα αυτή τους την ιδιότητα, αφού, θα αποκτούν και αυτοί άκαμπτες προλήψεις, ενσωματώνοντας τις κυρίαρχες αντιλήψεις, στην προσπάθεια τους να ενταχθούν στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Οι οργανωμένες τάσεις στην τέχνη δεν θα μπορέσουν να υπάρξουν ξανά, παρά μόνο μετά-οριοθετημένες και πως η τέχνη θα μας χαρίζετε από πολλούς "άγνωστους" καλλιτέχνες που μπορεί να μην συνειδητοποιούν ούτε οι ίδιοι την επίδρασή τους η λόγω του ότι τη συνειδητοποιούν θα παραμένουν στην ανωνυμία. Σαν παράδειγμα αναφέρω τον Banksy που τόσα χρόνια δημιουργεί παράνομα στους δρόμους και δεν αποκαλύπτεται, ακριβώς για τον ίδιο λόγο (αλλά για αυτόν θα γράψω σε άλλο ποστ, γιατί είναι ένα κεφάλαιο μόνος του).

Banksy's Cans Festival. Photograph: Jim Dyson/Getty Images

Δεν λέω ότι  αποκάλυψα κάτι που δεν συζητιέται σήμερα, αλλά δεν νομίζεται όμως πως η πραγματικότητα που βιώνουμε αντιπαλεύει την πραγματικότητα που κατανοούμε? Μήπως αυτό ευθύνεται όταν πολλές φορές δεν ξέρουμε τι θέλουμε? Καιρός να επανεξετάσουμε τα αυτονοητά μας και ίσως εκπλαγούμε από την απόσταση που τα χωρίζει από το να είναι αυτονόητα.

ΥΓ. Το παιχνίδι με τις διασημότητες δεν αφορά την τέχνη και οι τεχνοκριτικοί πάντα θα είναι αυτό που σπούδασαν: ιστορικοί της τέχνης άλλοτε καλοί και άλλοτε κακοί αλλά σίγουρα όχι κριτικοί (κρητικοί ίσως).

8 σχόλια:

  1. Πόσα θέματα και σκέψεις σ' ένα κείμενο!
    Τέχνη και τεχνολογία, Θάνατος, φωτογραφία, Φρόυντ και όνειρα, Bansky και τέχνη στους δρόμους, τεχνοκριτική...

    "Χαράξου κάπου με οποιονδήποτε τρόπο και μετά πάλι σβήσου με γενναιοδωρία." Δεν ξέρω πόσο είναι σχετικό, αλλά αυτά τα λόγια ήρθαν να γραφτούν από την "Μαρία Νεφέλη" του Οδ.Ελύτη.

    Πολύ ωραία τα θέματα της ιστοσελίδας σου. Καλό βράδυ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Εδώ και πολύ καιρό, ισχύει (σχετικά με την τέχνη, αλλά και την επικοινωνία γενικώτερα) ότι " Το μέσον είναι το μήνυμα".
    Αυτή η φοβερή ρήση του Marshall McLuhan αποδίδει απόλυτα την πορεία της τέχνης από την παραστατική στην αφηρημένη και πλέον στην "εννοιολογική" έκφρασή της.
    Η κουβέντα είναι μεγάλη.
    Και ενδιαφέρουσα.

    Το κομβικό σημείο σημείο γύρω από την εκτίμηση ενός έργου τέχνης είναι η απάντηση στο ερώτημα: 'Σε ποιούς απευθύνεται το συγκεκριμένο έργο". Και αυτό, διότι δεν νοείται ένα ενιαίο, ομοιογενές, δεδομένο κοινό...
    Ο καθένας μας, μέσα από την προσωπική του παιδεία (και άλλες συγκυρίες) διαμορφώνει τους προσωπικούς του κώδικες, απαραίτητους για την κατανόηση και εκτίμηση ενός έργου τέχνης. Κώδικες που μπορούν να συσνυπάρχουν ή να αποκλίνουν με εκείνους του καλλιτέχνη, αλλ'α οπωσδήποτε εντελώς απαραίτητους για οποιαδήποτε επικοινωνία (πόσο μάλλον δημιουργική).

    Σε ότι με αφορά, η σχέση μου με την εννοιολογική τέχνη έχει περάσει από ...440 κύματα.
    Υπήρξα αρχικά απόλυτα αρνητικός, στη συνέχεια επιφυλακτικός και τελευταία απλώς ανεκτικός. Αναφέρομαι στις σύγχρονες κατασκευές που χρησιμοποιούν (αν δεν καταχρώνται) την τεχνολογία.
    Το ίδιο ισχύει και για τις performences και τα διάφορα χάπενινγκς...
    Εν γένει (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) δεν μου "μιλάνε"...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. @ Άστρια αυτός ο στοίχος πολύ με απασχόλησε. Δεν θα εξηγήσω γιατί, μα θα παραθέσω έναν άλλο στοίχο, από το ίδιο έργο, λίγο πιο κάτω, που ο Νηφεληγέρτης λέει: «είναι διγαμία ν’ αγαπάς και να ονειρεύεσαι». Θα έλεγα ότι αυτοί οι δύο στοίχοι μαζί αναδεικνύουν το διχαστικό σπαραγμό των καλλιτεχνών. Ευχαριστώ για την επισήμανση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. @ Fegia πάντα εύστοχος. Φυσικά "Το μέσον είναι το μήνυμα" αλλά και το νόημα φανερώνεται μέσα από ένα κείμενο (η μια αφήγηση) που δομείται από μια γλώσσα που έχει τους δικούς της κώδικες. Οι εικαστικές τέχνες βέβαια έχουν τη δική τους γλώσσα αλλά ο θεατής δεν μπορεί να κρατά μια γλώσσα εικόνων και να εκφράζεται με αυτήν. Αναγκαστικά θα μεταγράψει τα ερεθίσματα σε λέξεις που ανήκουν σε μια γλώσσα κ.τ.λ. Τι θέλω να πω? Μα για σκέψου και η φράση " Το μέσον είναι το μήνυμα" δεν παύει να είναι ένα κείμενο που αξιώνει όμως να νοηματοδοτήσει «εικόνες». Οι κώδικες του καλλιτέχνη συμπλέκονται με αυτούς του θεατή και εν τέλη με την παράδοση, μιας και η γλώσσα είναι ο φορέας της. Νέα νοήματα προσπαθούν να βολευτούν μέσα σε λέξεις που έχουν νοηματοδοτήσει τα παλιά και αρνούνται να τα φιλοξενήσουν. Κόλαση.

    Μήπως εδώ χωρά η εννοιολογική τέχνη? που αντί να περιγράφει «προκαλεί» τον θεατή σε συμμετοχή και άρα τον προϋποθέτει ξεπερνώντας την Βαβέλ που εγείρετε ανάμεσα? Λέω αλλά δεν θα ορκιζόμουν κι΄όλας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Καλησπέρα κι από μένα!
    Πολλά τα θέματα που θίγεις αυτή τη φορά φίλε μου, και πολύ συμπηκνωμένα....
    Δυστυχώς δεν προλάβαίνω αυτή τη φορά να απαντήσω εκτενώς, θα αναφερθώ σε δύο σημεία.

    Θεωρώ ότι η εννοιολογική τέχνη είναι τόσο τάση όσο και στάση...
    Αυτό που προσωπικά κατακρίνω είναι ότι πολλές φορές στο όνομα της, βλέπουμε πράγματα που πολύ αμφιβάλλω αν και οι ίδιοι οι δημιουργοί της γνωρίζουν το υπόβαθρο της όποιας έννοιας θέλουν να εκφράσουν...

    Ο θάνατος είναι το αιώνιο ζήτημα του ανθρώπου και ο τρόπος που αντιμετωπίζεται από την τέχνη (από ανέκαθεν) έχει να κάνει με τις εκάστοτε αντιλήψεις, δομές και αλλαγές της κοινωνίας!
    Δεν νομίζω πως μπορούμε να δούμε το θάνατο στις "πραγματικές του διαστάσεις", ποιές είναι άλλωστε???
    Ο καθένας τον βιώνει διαφορετικά και άρα τον "αποτυπώνει" και διαφορετικά!

    Καλό Σαββατόβραδο σου εύχομαι!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Η τέχνη είναι η κάθαρση της ψυχής.
    Εκεί κανείς δεν λέει ψέμματα, μπορεί απλά να στολίσει την αλήθεια όσο άσχημη κι αν είναι.
    Μια μαγεία είναι για μένα.
    Όσο για τον θάνατο που κάποτε τον απεικόνιζαν σαν μια μορφή περίεργης "τέχνης" πάντοτε θα μου προκαλεί δέος

    καλό σου βράδυ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. @ Mariela «τάση όσο και στάση...» σοφό ακούγεται, ίσως είναι μια κάποια κατανόηση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. @Anastasia Φοβάμαι ότι δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Γι’ αυτό άλλωστε γράφω. Κάθαρση? Κολαστήριο ίσως?

    ΑπάντησηΔιαγραφή